Frankrijk staat voor een lente vol studentenprotest
26 februari 2018 13:12, gepubliceerd op HP/De Tijd.
Herleeft het Parijs van de studentenrellen van 1968? Bij het jubileum van deze kleine revolutie lijken er nieuwe protesthaarden tegen de hervormingsgezinde Macron te ontstaan. De directie aanleiding zijn onderwijshervormingen, maar de protesten gaan verder dan dat. Een reis naar de bezette universiteit van St. Denis om de stemming te peilen.
Op dinsdag 20 februari is er een protestbijeenkomst op Université St. Denis, Paris 8 in de volksmond. Verder dan deze noordelijke voorstad gaat de metro niet. Hierna beginnen de buitenwijken die vaak in het nieuws komen door geweld en verval, en die ook zeker een plaatsje verdienen in het pantheon van meest uitzichtloze plekken in het land. De universiteit is in 1968 opgericht als het antwoord op de studentenprotesten die dat jaar plaatvonden.
Breder protest
Ook vandaag de dag is St. Denis nog een bolwerk van radicale denkers die liever in de marge van het Parijse universitaire leven opereren. Het is dus niet opmerkelijk dat een deel van de universiteit sinds drie weken bezet wordt door studenten. Wat begon als een protest tegen onderwijshervormingen, is inmiddels breder geworden. De krakers gebruiken de ruimtes van de universiteit om asielzoekers in onder te brengen die van de staat geen onderdak krijgen, ook niet bij temperaturen onder nul.
De hal van de universiteit is gevuld met studenten, asielzoekers, buurtbewoners en sympathisanten. Er wordt flink getrommeld en gedanst, waarna buiten toespraken worden gehouden over het geweld en de bureaucratie waar deze asielzoekers mee te maken krijgen.
‘Bureaucratisch bolwerk’
Ik vraag aan een student, die anoniem wil blijven, hoe deze opvang verband houdt met het de onvrede over de onderwijshervormingen, waar het toch allemaal mee begon. “Het is simpel. De universiteit is een bureaucratisch bolwerk geworden waar geen ruimte meer is voor verzet, voor een eigen geluid,” stelt hij. “Er wordt van ons verwacht dat we ons in een mal laten drukken. Als de uni ons niet meer wil, dan hoeven wij de uni ook niet meer.”
De studenten houden het liefst universele toegang tot het onderwijs, zonder selectie aan de poort of de noodzaak een verblijfstatus te hebben. Met de geest van 1968 in het achterhoofd zoeken deze studenten naar een meer democratische universiteit die weerstand kan bieden tegen marktdenken en economische hervormingen die door Macron worden geïmplementeerd. “En wat is een betere manier om te protesteren dan een universiteit te bezetten en haar zalen te gebruiken waar ze niet voor bedoeld zijn: mensen die worden vergeten onder te brengen.”
Sinds november 2017 rommelt het in studentenkringen. Demonstraties in Parijs, Nantes en Lille trekken elke keer meer deelnemers en worden steeds gewelddadiger. Naast deze demonstraties en de bezetting van Paris 8 zijn ook Paris 1 en Paris 7 enige tijd bezet geweest. Waar gaan deze hervormingen over?
Het diploma is geen vrijkaartje meer
Het Franse onderwijs is zeer open en kent niet (zoals in Nederland) een vroege splitsing naar niveau. Iedereen met een middelbareschooldiploma (een BAC), mag naar de universiteit. In het nieuwe systeem telt niet langer enkel het eindexamencijfer bij het wel of niet behalen van een diploma, maar ook de eerder geheelde cijfers.
Ook wordt de middelbare school, met meer vrijheid voor studenten om een passend profiel te kiezen, beter aangesloten op de vervolgstudie en de arbeidsmarkt. Eenmaal gediplomeerd heeft de student geen vrijkaartje meer voor de universiteit, maar worden er voorwaarden aan toelating gesteld, zoals voldoende kennis in een bepaald gebied.
De gedachte achter deze hervorming is dat het scholieren stimuleert om hun gehele schooltijd hun best te doen, in plaats van slechts tijdens het examen te excelleren, dat het scholieren beter voorbereidt op vervolgonderwijs en arbeidsmarkt, en dat het niveau van de universiteiten omhooggaat.
Sociale selectie
Tegenstanders van dit systeem zien hierin een vorm van sociale selectie. Ze zijn bang dat scholieren uit arme en achtergestelde gezinnen minder snel toegang zullen krijgen tot de universiteit, terwijl juist dit instituut de parel in de kroon van het Franse egalitarisme is: afkomst en privileges maken niet uit, want iedereen kan verder studeren.
Ook over de haalbaarheid van het systeem zijn twijfels. Er zijn enkele docenten aanwezig bij Paris 8. “Er is nu al nauwelijks geld om behoorlijk onderwijs te kunnen verzorgen. Moeten we dan straks onze studenten nog meer gaan toetsen, nog meer administreren?” zegt Vincent, docent op een middelbare school uit de buurt. Ook is er de angst dat niet elke school divers genoeg is om alle profielen aan te bieden. Het is mogelijk dat een scholier het traject van zijn keuze niet op zijn school kan volgen.
Is dit het gevreesde einde van de Franse meritocratie? Het onderwijs is het middel bij uitstek tot burgervorming en assimilatie. Hier worden de waarden van de Franse republiek doorgegeven en versterkt.
Universiteitsdenken
Het idee dat de universiteit een zinnige plek is om enkele jaren uit te vinden wat je wilt door zoveel mogelijk kennis te nemen uiteenlopende producten van de menselijke geest, loopt ook in Frankrijk op haar einde, zoals dat in Nederland al eerder ten grave is gedragen.
Hier zit de crux. Frankrijk is een land dat hecht aan haar sociale verworvenheden. Macron – de hervormingsgezinde president die inzet op ondernemerschap, eigen initiatief, en liberalisering – is de president die Frankrijk nodig heeft om uit het slob te komen, maar tegelijk een president die haast on-Frans is in zijn voortvarende aanpak. Macron werd het voordeel van de twijfel gegund, en door zijn uitgekiende politieke talent, heeft hij tot op heden al te groot verzet tegen zijn voorgenomen hervormingen voorkomen.
Nu er meer details over zijn voorgenomen beleid uitkomen, maar ook door enkele mogelijke #MeToo-schandalen die zijn regering ontsieren, breken er spannende tijden aan voor Macron, die bijna zijn tweede jaar in gaat.
Een lente in de geest van 1968
Broeit het weer aan de randen van de maatschappij? De protestbeweging, in vergelijking met de hoogtijdagen tijdens de Loi Travail, is versplinterd in groepjes die individueel geen vuist kunnen maken of elkaar naar het leven staan. Een staalarbeider heeft namelijk niet altijd wat op met grootsteedse gender-theorie die aan universiteiten als Paris 8 worden onderwezen.
Er lijkt gezocht te worden naar nieuwe manieren van protest, buiten de grote demonstraties om. De tot nu toe succesvolle bezetting van deze is een teken aan de wand. De actievoerders zijn niet alleen tegen iets, maar ondernemen ook zelf actie om misstanden recht te zetten.
Als deze actie succesvol blijft, dan is het wachten op vergelijkbare acties én op de reactie van de staat en de politie: de actie in St. Denis wordt door de universiteit getolereerd, maar het is allerminst zeker dat dit zo blijft. Is dit een voorzet voor een lente die 1968 in gedachten roept? Aan de op de muur gekalkte jaartallen ‘1968-2018’te zien, lijken de studenten er in elk geval klaar voor.